Die digitale Landesbibliothek Oberösterreich

CAESAREVM 
STRONOMICVM 
Partesinftru* 
mentorum qt 
Aquales fint. 
Regula gene 
ralisdemotu. 
Mfcniu plane 
:aru inueni* 
aidoinanno 
3ifiexti!i di!i 
jenter nota* 
la, cui 0 etia 
fus eft nen 
min medio 
aotu inueni 
:ndo, verum 
itiamin Ar= 
jumento* 
lus rotae in^ 
tioris. 
dex inquirenda eft ad proximum centenarium fequentempoft illum 
annum,ueluti ex fequentibus difees, R adice itaqi ex tabulis adametis 
accepta,totidem figna,gradus 8c minuta in Zodiaco requirenda fiint 
ad quorum repertorum finem index infimi orbis, cui literaert M po 
natur. Ab inde in limbo annumpraepofitum,annum puta completum 
& elapfum ultra centellmum numera, per quem filum e centro A here 
tem trahe, cui inuariatofic indice M una cum fiducie linea fubftitue. 
Rota hoc modo firma permanente,filum ex A centro per diem men 
fisquoq? duc (hora: fiquidem in motibus adeo tardis, & inftrumento* 
rum huiulinodi angufhis obleruari nequaeunt) rurfufq? oftenfbrem, 
M fubtus idem filum repone, & ita prior uel maior tabularum uer£ 
ordinata erit,cuius index in Zodiaco medium Saturni motum, qui i 
principio arietis fecundum ordinem fignorum accipi debet, oftendit* 
Et quamuismotus ille medius nihil omnino per fe huius inftrumenti 
ufum adiuuat, nihilominus tamen,orbis ille hoc pafto fcquuturo ufui 
praeparandus feu accomodandus erat* 
** VSVS s* 
SECVND AE. 
ROTVLAE. 
fflath ergo ad fecundam tabulam perge,Sc oftenfbrem eius,ubi Sa^ Secundat ro** 
turni auxfcriptum inuenis,augi faturnise inZodiaco per 4 Enuntiatu ** u ‘ us * 
antea quaefitae,fuperpone.Quam fic immotam pariter cuftodies, do* 
nec uerum motum habuerisjbi uero confidera,quifnam graduum cir 
culi G HI indicem M contingat,eundem gradum in circulo k. L, 
M quocp uideto,ubi centrum Saturni medium terminatur, ucluti fi in* 
dex litteram G tangat,tumalinea G tranfeaturu% ad R &c. Poft 
hac filum centri E extende per punctum illud feu gradum centri, fub 
quod filum denuo deferentem,uni cum Epicidi centro ftatue, ficq? de 
ferentem firmum tcne.Epiciclum deinceps ordina,quod ita fiat,fi fum 
mas ex fecuda tabula, fub titulo argumenti, e regione centenarii inter 
dufi in annis propofitis, Signa gradus & minuta,quae numera inepi* 
ciclo inferiori uel minori i cruce qu fecundum fignorum fucceflum, fi 
ni illius numeri admoueindicem Y inferioris epicidi. Gonfequenter 
in lymbo fliperioris epicidi tempus propofitum quaere, cui reperto fi= 
lum e centro F impone,indicem uero cum fua fiducie linea fubiunge, 
quo fadto diem ftatutum vna cum hora in Calendario fuperioris epi* 
cicliiuxta rationem examina,examinato iterum filum applica, intra 
quod ofienforem Y reducito. Vtrumqs fic epiciclum firmum feruans, 
filum aequantis ex E protrahe per centrum epicidi, inferioremq? epici 
clum cum cruce fub idem loca,& ita uniuerfam thcoricam ad praeiens 
inftitutum cum rotis abfolutam habes. Iam ergo contemplari potes 
quam altusplaneta inepiciclo fubfiftat, quantum epiciclus a mundi 
centro in deferenti euariet, quem planeta epicidi locum occupet Sc 
huiulinodi* 
ENVMERATIO 
PARTIVM INSTRV* 
MENTORVM. 
SEQVENTIVM* 
Partes nunc inftrumentorum, tres fuperiores planetas docen* 
tium,in genere & una,ut dicitur fidelia,cum inter lefe per omnia con* 
ueniant, petfequemut, Saturni autem motus folummodo tradetur, 
per quem reliquorum quoq? curfus letes.Primum itacp in proxime fiic 
cedenti figura Zodiacus quidam fixus feu firmus oftenditur, in deci= 
ma fe? fphyra imaginandus.Poft hunc rotula uolubilis cum indice,cu* 
inferipta littera M, uoluitur haec in centro mundi,cuius limbo numeri 
infunt,lineisquibufdamconfufo ordinealsignatis,ab j in joo ufcp 
prodeuntcs.Linearum quaelibet unum annum notat * Iuxta indicem 
iflius figurae menfes anni duodecim exprimuntur, quorum finguli in 
«s gradus funtfedti,gradus quilibet r dies continet, praeterquam in 
fanuario, Martio, Maio, Iulio, Augufto, O&obre,& Decembre, In 
quibus ultimus gradus e dierum eft, in Febauario autem faltem triu» 
Et hoc anno Communi,In anno bifextili,alia eft ratio,ubi motum ali 
cuius ftellae ad diem ftatutum habiturus, 2.4 Februarii diemobferua» 
bit.Si euim dies propofitus, x 4 Februarii (equitur, addendus adhuc 
alter eft, 8c deindemotus querendus,ut fi in anno bilextili,motum f> 
cupias ad xf Februarii, tum non ad fedad x<>. inueftigabis. 
Aliter: M otum Saturni uis ad j x M artii, iam pro duodecimo deci* 
Bium tertium fumes,&• ita per totum anni reliquum curium ages. Hcc 
rota nihil amplius theoriae confert, nifi quod per eam medius motus 
fine calculatione inquiri polTjit. Hanc fequitur rota altera,idem centru 
mundi fc? habens, indicem uel oftenfbrem littera P notatum.Duos 
infiiper circulos per G H I k L M* penes oppofitum augis fi« 
gnatos,gerit,quilibet eo rum,more aftronomico,in 3<?o gradus,id eft, 
jx Signa diuiditur, Quanquam uero k L M circulus exdeferen 
tis centro ducatur,nihilominus tamen diuifio ciufclem a cetitro equan 
tis fummitur. Circulorum amborum gradus,lineis quibufdam exili 
bus conne&untur,numeri horum feu zifrae infra circulum k L M, 
aboftenlore P oriendo, finiftrorfumdefcribuntur, per illos gradus 
centrum quaeritur, quo cum deinde latitudo inueftigatur.In eadem ro 
tula adhuc figna liliorum duo a deferente occultata habentur, qua: in 
terleLtiones deferentis 8c EcHptica: indicant, caput caudaqs draconis 
dicuntur, Sciaspraeterea Saturnum,donec i medio (quod uenter me= 
rionalis dicitur ) inter caput & caudam, iuxta augis oppofitum,cum 
Epiciclo fuo in deferente ufg? ad caput mouetur,meridionalem afeen* 
denten nuncupari. R urium, Epiciclounacum deferente a capite dra= 
conis ad medium fiue uentrem Septentrionalem,iuxta augempromo 
uente,planetamfeptentrionalemafeendentem dici,quodfignificant 
litterce M A & S A ibidem expraefic.Eoiem modo altera medie 
tatis nota,ad caudam ufq? draconis, Septentrionalis delcendens, alte= 
ra uero u% ad mediu,iuxta augis aduerlum,meridionalis defeendens 
appellabitur,quod repraefentant littera: S D & M D Vitra haec 
Tertia rota cum inferiptione DEFERENS SATVRNI, quae 
epiciclum geftat,fupercft,in qua Epicicli duo offeruntur, quorum infc 
rior 3<?o gradus,id eft, jx Signa complectitur. Principium illius 
Cruce >f fignatum eft,notatq? augem epicicli mediam, Alius eft epici 
cius,cui index cum Y eft,extremitashuiusannoshabet,minutis Iine 
olis interftinCtos, numeris ab j ufipin joo citra ordinem adieCtis* 
Deinde uerfus centrum Men(es,dierim ( utfic loquar^) perferibuntur* 
Poftremo omnium,modica decentro uicina circumferentia ftella qua 
dam notata cernitur,ueram epicicli Saturnini circulationem exhibes. 
Fila infuper tria,unum e centro mundi A, alterum e centro Aequan 
lis E, Tertium e centro epicicli F,ad huiustheorica: confumationem 
pertinentia, prominent. Atqui nunc mihi uideor fatis fuperq? inftru* 
menti partes declara fic, admones interim, ut fimilia de Ioue A: Martae 
intelhgantur,qualia deSaturnoprodita funtJnterefTe tamen hoc unu, 
quod uera circulatio M artis,in extremitate epicicli,cum ftella pariter, 
ut Saturni fignata,depingatur, 
SEQVITVR 
VSVS INSTRV» 
MENTI, 
IT Vfurus hoc inftrumento motumqs Saturni inueftigaturus,prin 
cipio annum ad quem libet nofle proponat. Ille autem annus , cum fit 
ante uel poft Chriftum confideretur. Quoniam fi pofterior eftnatiuita 
tedommica,radixeritad tot centenarios, quot propofitus numerus 
in fe continet, quaerenda, lemper enim in centenos annos radices in 
prarienti tabula ponuntur,Si uero prior Chrifto nato eft annus,tum ra 
VER VM 
LOCVM SATVR< 
NI INVENIRE. 
ffAdheec fi motumSaturni uerum (cui rei gratia inftruihentufti 
praefens factummaximeeft) fcirecupis,filumex centro mundi pro* Veri lodin- 
tende per medium parua: ftella: in uera epicicli circulatione litae, quod quifitio* 
filum in 'Zodiaco uerum Saturni locum ad praeftitutum diem in* 
dicat. 
^CENTRVM^ 
SATVRNI VERVM 
QVO PACTO SIT 
INVENIENDVM, 
ffCentrutii uerum 8c aequatum filum e centro A per centrum epi rvnfriAenua 
ciclitradum oftendit in circulo G H I, eo autem opus eft ad lati* tifuDDUtatio* 
tudinem Saturni inueniendam ♦ Signa uero, gradus 8c minuta nu* * 
meranda erunt ab indice* P* inchoantibus fecundum fignorum 
fuccelsionem, C ti