Die digitale Landesbibliothek Oberösterreich

CAPRAROLA. 
APRAROLA arx infignis,egregia,ac plané fpeciofa , inter Viterbum & Monterofim oppida fita , vnius 
Arciter diei iter ab vrbeRoma diftat. Hanc reuerendifiimus & illuftrifiimusin Deo pater, Princeps ac Do- 
ninus, Alexander Farnefius Cardinalis,per Vignolumarchite&um przítantifiimum erigi & xdificari carauit 
n monte przcelfoyad cuius radices oppidum Caprarole fitum iacet:hanc inquam arcem velut receffum fuum; 
id dulcifiimum,quozftiuo frueretur tempore,refrigerium : quamaliquot miliaribus ex Monterofà ciuitate 
:d Capenos colles extru&am(ficuti ex Agrippinenfi vrbe Bensburgum caítrum ad Bergenlium montes) pro- 
picere licet.In decliuitate montis locusquidam fàxistotus exafperatus,in planitiem redactus elt, fuper quam 
aprarolaarx extruitur,atque itylocatur,vt amosniflimam latitudinem ex amphitheatro delapidato conftan- 
:em &ad pile exercitium fatis capacem fibi retineat, ad hanc ex oppido binis fcalis, vt apud nos in tem plo- 
rum choris videre eft;afcenditur,fimiluni Jad formam extru&is,& necfi uperius nec inferius fibi contiguis , fed in fummitate ab vna 
(emilunij partead alteram cancellato adminiculo coniunctis,columnarüm ferie exornatus fontcfque viuos duos curuatura fua fub 
fe ambientibus,quz per capitaleonina intumbas affabre excifas lympidif(imam fuam effundunt aquam , hominum vfüi maxime 
opportunam.Inter vtramque fontium tumbam per oftium itur in pergulam valdé tenebricofam , crypte non abfimilem; perque 
'axum excifam medio fub amphitheatro delapidato in cellam foueamque víquederiuatam.E regione porro ofLi] in area fupradiéta, 
domus & arx Caprarola confpiciendam fe exhibet,ad cuius portam lepido afcenfu geminis ac duplicibus fcalis fupra in quadrangu- 
um peruenitur fpatium,vbi vtriufque lateris fcamna ex cxlato lapide fabricata confeffui admodum fe przbent idónea. Superné 
per oppidulum in forum, ficut etiam ab inferiori oflio,fummacum animi oblectatione,longà lateque profpicitur. Bc cum dupli- 
:eshz fcalz fübtus concauz arcem,domumque non contingant(inter vtramque enim fouea fcopulo incifa ac ficca penitus confiltit, 
'otam ambitufuo domum comprehendens)à fümmitateearum per ligneum pontem ingreffus in arcem datur , qua plana fuperius 
'ft,& quinquangularis verz Pentagones formam exhibensiifto tamen artificio difpofita, vt nifiintenta fit ibi& attenta fimul ocu- 
orum acies,quinquangularitas illa(vtfic loquar)animaduerti haud faciléqueat.In domum vero per pontem ingrediens, primo in 
nitidum ac quadratum(non fecus atque in templum fplenditumac cauernofum varijs regionum picturis exoraatum ) atrium feu 
veftibulum fübintras, quod re&tà à rtgione pontis ac portz, per quam ingreffus patet, fublimia & fpeciofa habt oítia. Ad dextrum 
atus, in amplum & fornicatum itur censculum,Gardz robba(vt vocant)vfum ipfis przbens.In finiftro latere exhibet fe lata,pel- 
ucidafummodue artificio,cum duplicibus infummitatem víque du&is columnis extructa fcala:qua rotunda etiam ac fi uperné re- 
:uruajartificiofifque picturis ad Gratifcorum(vt artifices vocant)formam eleganter códecorata eft,& primaria habetur earum qua 
id fecundam porticum: pedetentim deducit,ita vt mulo etiam feu equo conícendere eam liceat.lanua veftibuli ; quzé regione pri- 
(3x portze palati] videturjinaream rotundam deducitjaclithoftrotum;apertis tamen qux diem inducant fpiraculis,quzx (cum infe- 
rius vbique fit concauum;conclauibufdue refertum)per feneftras ferreiscancellis munitas lucem infundunt, hzc fuper columna in- 
zenti ad imum vfque deducta quiefcit,quz pellucidam intrinfecus habet formam,füperiufQue in area faxea, & in ipfo medio, cum 
ngentiex marmore excifa larua,feu mafcarata (vt vocant)facie ita obtecta eft vt confpici columna nequeat : piuiarum veróaquse 
xr osoculofqdue dictz larua fic fefe deriuent,vt quorfum perueniant aut abforbeantur, percipi non queat. Hancautem de qualo- 
]uimur aream cancelli quadranguli vndiquaque ambiunt.Eadem hzc rotundum habet latumdáue ambitum,cui & fua funt concla- 
uia ad antiquitatum & imaginum cuftodiam deftinata,&ab vnaarex parte altisac planis columnis veltita ; in quadrumex lapide 
quadrato erectis fuperius veluti fornicatz fibi contiguis, quibus & aliz duz porticus im pofitz funt,quarum altera fimiliter colum- 
is fuis munita eft,rotundis tamen & duplicatis:tertia & fuprema fub dio collocata;adminiculis lapideis circumdata, quibus & fuz 
infunt propius fibi coniunc&tz columnz.Prima illa quadratisac planisconftans columnis interius in medio fui feneltram habzt f2- 
ptem circiter pedes altam,ad quam per tres gradus afcenditur, ex eaque profpectus in aream patet ornatus magis quam necefíitatis 
zratia fabricata;ad ftatuas nimirum in ea collocandas.Superius, inferior circuitus(quemadmodaum & fezundus)toraicatus eft, vitc 
:arpenti in formam incuruata circumquaque depi&us,cuius fundus cxleftino conílat colore, camerz veró ligaez ficat & palmites 
er eas duclz cinericeo,folia tamen vuz,&auiculx circumuolitantes, viuis adumbratz funt coloribus, quz omnta oculos iucundo 
2afcuntafpectu. Alterum làtus,in quo per fuas ianuas in cubiculaingreffus datur,ftratum habet , Adamantum ad formam quadra- 
ds exornatum figuris, quibus & fuz infertz funt imagines.Singulas fuperius ianuas clypei & intigaiadomusac fimili Farnefianz, 
licut & aliorum quorundam illuftrium Romanorum,depicta confpiciuntur. Ex infimo hoc circuitu ingreílus eit in ália duo xd.fi- 
-la cubiculis fuis fornicatus exftructa, quoduis autem dificium pro more Italicocenaculum fiue aulam comprehendit, cubiculum 
'nterius,& aliud exterius quz coniuncta fex faciu nt,conclauia,quz(ficut & reliqua totius arcis omnia) vndequaque tot tamque ar- 
dficiosé oleaceo colore depictis hiftorijs ac inuentionibus exornata funt, vt fingularis hac de re coafcrib zndus liber foret. | 
Nunc quod adcircumflexam illam fcalam maiorem;cuius initio facta eft mentio, quoniam non vulgaris in ea amplitudo,vt 
1ecartificium triuiale, a pparet:ícias eam teftudini affimulari;ad eiufáue am plifimumlatus proximé parietem artificioti gratiíco- 
"um(vt vocant) du&us depicti funt,variz(ue hincinde nontamen perfracte(quas czcas vulgó dicuat)fabricate func f eneitre, ad 
latuas fuo temporeinijs collocandas,ad arctiffimum teftudinis latus,duplex ex lapidecircumductas eft mug», columnulis quam- 
plurimis fibi contiguis interftin&us,quibus magnz longius inter fe diftantes impofita funt columaz, paribus vbique coniun&tz, 
Ex hac teftudine in fecundam peruenitur porticum,fimiliter adminiculis fuis circumdu&am, quibus fuz infert fuac columnulz, 
tilqué maiores ille innituntür columnz qug fupériorem fulciunt porticum,in fümmitate parietum cuiufais cubiculi varius gra- 
'icorum extat Ornatus, cauamen tilduecorum(fiue czcis feneftris)du odecim primorum Imperatorum impofitz funt imagines, 
"auamenta veró ex albo marmore confecta pedibus quafi fuis infiftunt,conchili jsque ex ordine tecta confpiciuntur. Sunt & alix 
'omplures ac minores fcalz teftudinum ad formam fabricatz , per quas hinc inde afcenfus ad palatium datur. Defecunda etiam 
»orticu illud Íciendum,ex ea perueniri poffe in duo feiun&ta edificia cubiculi, fuis inftructa quibus cuique fuus adiuncuselt hor- 
us;cum ex primo ac infimo zdificio nullus ad vllum hortorum exitus pateat. idquehanc ob caufam quod fundamentum Palatij, 
*oll:e eius, are, via qua ad tria Palatij latera ducit,ficut & ipfi hortijtupesolim & folidum immaritsfaxi extiterinc corpus,quod o- 
Xfariorum manibus poftea ad cuiufiiis loci opportunitatem excifum & elaboratum eft,ticut & hortorum locus ex ruptum afperi- 
ate in planitiem redactus eft: vt fu prema conclauia fecundz porticus hortorum altitudinicorrefpondeat.qux tamen vt tuta magis 
flentnullufáue ex hortisad ea pateretacceffus;à tribus palatijlateribus ingenti fumptu ad imum eius fundamzatum , cuneisac 
"auis ferreis foffa lata fimulac profunda excifa eft quz hortosà palatio penitüs feparet ac diuellat, vt per fundum eius via pateat am- 
oliflima,ex eiufdue imitatein hortos afcenfus nullus detur,nifi ner duosad id extrüctos pontes , quinocturno tempore contrahi 
olent. 
Inter vtrumque Apparamentum hoc,profpe&taculum quoddam(Logiam vulgà nuncupan:)exiftit,ex quo per totam Capra- 
'olamomniadue ei fübiacentia montana velut inimmenfum pelagus,Stomarorum icilicet,Sabinora m, vicinarumque regionum 
Bros profpectus patet ampliffimus:ad alterum muri latus cxlata fe exhibet fontana,regiones,molendina, edificia , & reitaguationes 
rüfictofas cóprehendens.In medio eius monticuluseítjin quo Cupido ex marmore cóitans acquiefcit,capite incubans duabus colü- 
35 lymphasex ore profundentibus. Infrà monticulis hicaliquo modo excauatus eft,in quo fe nadus niueo3; candore con picuus 
oftendit 
»&