Die digitale Landesbibliothek Oberösterreich

DELICI X. 
VONIAM nufquamtototerrarum orbe , almarerum parens, dominadue natvra,eius clementifsimo gubernatore ita cxli 
senignitatem difponente,plures delicias, gaudia, oblectamenta, amcenitatefd incredibili vbertate, quàm in Campaniáillam 
foelicem, potifsimum vero in Biianum,Puteolanum j; finum profudit ; Adeó,vt hoc loci potifsimum,cum fumma fpe&tantium 
admiratione,amoenifsimz orbis terrarum deiicig, luxuriantifq; natur venuftas adpareat; Dixeritd; ille verifsimé; Nullus in 
orbe locus,Baijs prelucet amoenis : Plinius itidem Campaniam appellarit foelicem, ob foelicem, beatam; amcenitatem,qua 
vno,inquitin loco,palàm nature gaudentis opus demonftratur ; Vt fimiliter tradiderit Strabo, Cà omnium rerum ad vfus hu- 
manos affluentia,tum amoenitate tucüditate 5; Campaniám omnes Itali totius partes, quàm longifsimé fuperare: Idcirco pe- 
rezrinarum Regionum,& hiftoriarur ftudio£ss, incredibiles Campanis veré felicis delicias , peculiari defcriptione expretsi- 
nus,vt vnico intuitu,in hc tanta nature luxuriantis miracula vifum pandere,fe:; oble&tare, atque reficere queant.Ac primum quidem narrationé 
hanc noftram, à promortorio Mifeno ord:emur. 
PROMONTORIVM Mifznum, fiue monsMifenus, Cumis abeft miliaribug quinis. Nomen à Mifeno Aenez focio,qui hic perijt,ortü/Dio- 
nyfius auctor eft, confirmati; Virgil.li;ro 6. Aenezm anxium, vbi raptus fato Mifenus humaretur , Achatem confuluiffedemum hocin loco fepul- 
chrum illi conditum fcribens, vnde morti noraen tum Mifeno acceísit , cm prius diceretur Aerius; In hocmontePharus olim fuit, altifsima ni- 
mirum turris, ad cuiusé fummo vertice noctu prelucentem. facem , nauigantes curfum dirigerent.Vbi hic monstribus in mare lateribus excurrés, 
formam promontorij nanciícitur , intiais vifceribus adeo perfoifus, & cryptis,edificijíá; fornicatis, que numerus columnarum maximus fulcit, 
ac fuftinet,excauatus eft, vt ijs forzicum pilis incumbere prorfus,& infidere videatur.Cryptam Traconariam vocant;à Traconibus nimirum,id eft, 
liftulis, aut fubterraneis meatibus , per quo: in fpecum huncolim aque pluuie confluebant. 
PROCHY T A Infulaante Mifanum promontorium iacet, terremotuà Mifeno diuulfa,vt lib. r. Strabo refert, licet idem auctor lib.s. Et Pli- 
nius lib. 3. cap.6. ab Aenaria difie&tzm fcribant,quod & eius nomen oftendit. Prochytam namque Profufam interpretamur.Habet eiufdem nomi- 
nis opidum, acterre frugibus, Perdicum jue aucupio nobilitatur. 0 
IsC L A, Arime,Homero; Aen2riz,Plinio; Inarime, Virgilio; (licetà plerifq; notetur) PythecufaStraboni,& Grxcis dictaji Mifeno promon- 
torio terremotu,& ipfa difcreta,vt libro primo au&or eft Strabo,cuiufuis generis frugum, & auri quoque feracifsima eft. Balneas habet plures,& 
ad delicias,& ad valetudinem eque accommodas. | 
MARE MonTv v M hoclociconfpicitur. Nam promontorium Mifenum, qua Cumas fpe&at,lacum habet aqux marinz, locorum acco- 
le, Mare mortuum appellant,eius aquas, Puteolanus finus effundit, & oiim longé,quàm nunc amplior fuit. 
Circa mare mortuum vndiq; plurima fumptuofifsimorü operum fundamenta, ac item partes confpiciuntur, Eft prater alia defcenfu graduum 
4o in ipfis terre vifceribus admirandü opus, Jatere,ca:ced; fa^tum, quatuor columnarum ordinibus,id eft,quintuplici fornicatione, zdificium hoc 
vulgo Pifcinam mirabilé appellant.Villa oiim fuit L. Luculli Baiana, vbi ille menfibus hybernis agere folebat. De qua Plutar. in vita Luculli fcri- 
bir,cüm in Lucullano,quod nunc Fraícatà vocant, Cn.Pompeius. M.Cicero, multi; al1j nobiles viri L.Lucullü,zítiuo tempore conueniffent,Pom- 
peium inter coenam cá Lucullo familiariter ita10catum , eam villam fibi in primis elegantem atq; fumptuofam,feneftris,coenaculis porticibus ar- 
te fumma difpofitisnimirum ad vfum zítiui temporis,ceterü ad hyemem multitudine feneftrarum vehementer incommodam videri.Lucullum 
Pompeio refpondiffe,dominum earum zdium, haudquaquam minis fapere gruibus, quz natura duce,regionem cum tempore mutantjideodue do- 
mum illamzftati conuenientem, aliam autem in Baiano,nulla parte deteriorem ;hyemis oportunitati xdificaffe.In huius etiam peninfulz viíceri- 
bus peramplum zdificium videtur, quod centá Camerellas, ab celularum numero peraretis,at,artificij maximi oftiolis ingreffum difficulter prz- 
bentium, appellant.Id quoque cifternam fuiffe colligitur, cuius generis hoc traQu fubterranex multe confpiciuntur,olim à Rom. qui in hac pre- 
cipue amoenitatis ora;rufticari folebát,edi&cate. Veítigia quoque paísim aliorum operum,nempe,monumentorum, acadium apparet, vt hercule, 
perpetua quzdam hic vrbs non villz,videantur fuifle. 
SIN vs Baianus hoccirca mare mortuü tractujincipit,quià Maris mortui faucib. vfq;ad intimá extremitatem Auerni,venuftifsimé extendi- 
tur,quo quidem tractu,& inde ab Auerno Puteolos víq; incedenti, tam varig magnificarum edium,operumd; tanquá perpetui vici ruine confpici- 
untur,vt equidá curiofa ingenia plané cogant obftupeícere.Primü circa Maris mortui fauces,afperrima rupes excauata cernitur, ita vt per eam nüc 
infinum Baianum,e Mari mortuo commeare nauigia pofsirt. Baiarum inde veftigia funt, ingentia nimirum pelago demería operum fundamenta, 
cuius quidem vrbis interitus, àvi terremotuum exortus eft. Non procul inde Bainea Baianaque vocant accole, Medici veró Syluania,reperiuntur, 
in ripam nonnihilexcauata.Iuxta, eadem in ora littoris,ampla domus ad rupis pedem, in faxum excifa confpicitur, vbi BA L N Ev M TRIT v- 
L I1 Medicisita dictum, fed vulgó Ciceronianum,ac item Prateníes Ciceronianum quidem.quod in villa Ciceronis, Academie nomine clara, extét. 
Pratenfe veró, quod in Prato fit. 
CRY? T A fupraBalneum Ciceronianum in rupe, graduum aliquot afcenfu reperitur,mirabili opere excifajaltitudine pedum é.Latitudine s. 
Sed in longum,finuofo anfractu plurimum extenta, fuauem & iucundum exhalans odorem, quam, fi quis erectus ingrediatur,repentó fudabit, fi 
pronus,& ad folum inZexus,refrigefcet, vlterius, ad dextram vergenti, aqua purifsima ; led pené feruens,& tactu vix innoxia,quam pleriq; credunt 
in infimum balneum occultis vijs defluere,vulgó Frácatoria & fudatoria Daiana appellantur,de quibus plura in Indice. | 
TEMPL v M Herculis Baulijhic feré omifimus , quod tranfitis Tritulinis aquis; ad Auernum montem Orientali latere rotunda forma Plinius 
demonttrat, Idad Baianum fuiffe finum Strabonis quoq; narratio probat,cuius etiamnum permagne confpiciuntur ruing. 
LYCRINiI,dchinc celebratifsimi SINVS , Baianum portum , fubfequuntur veftigia, Vbi aggerem,quo mare arcetur(vt perhibet Strabo) 
Longitudine ftadiorum 8. latitudine , qua duo vchicula commeare queant Hercules, boum Geryonis traducendorum caufajiecit, quoniam anteà 
propter vndarum,& fluctuum impetus, per oram finusincedi vix poterat,etfi quoq; fuper vicinas rupes declinaretur. a | | 
'"MoNS Sv BI L L AE Cumanz, hinc longéconfpicitur, decuius habitatione & antro, peculiarem defcriptionem exhibemus. 
LACVS AVERNYV S,Dotctis celebratifsimus, hincfequitur, ad qué exLucrino quondá cómeare licebat,fed hic tranfitus cóflagrationis Tri- 
pergulanz violentia,prorfus immutatus,atq; conuulfus fuit. Auerni aüt paludis aqua fapore falfa,colore nigra eflquod ob imméfam profunditate 
accidere putatur,cü fundum eius imum, nó pofle deprehendi , VibiusSequefter afferat. Eius tamen fundü à curiofis quibufdam hominibus inuentü 
fuiffe conftat,fune fcilicet,paffuü 9o. quos fingulos vIng quaterne conftituunt, vt fic altitudinem ftagni 36o.vlnarü effe conftiterit.Sunt qui exifti- 
mentdictü Auernum,tanquam dogvop, quód aues fuperuolantes, odoris eiusgrauitate conciderent enecate,tanquam ad Plutonem abriperentur, 
inded; ftagnum Platoni facrum habitum.Ceterü Abrahamus Ortelius, & Gregorius Hoffnagiius Antverpiani,viri eruditifsimi,fummid; antiquita- 
tis admiratores,dum füperiori anno Baianum,Puteolanumó; finum, ad vifenda tá nature,tum arte excitata miracula ftudiofifsimó perquirunt,ex- 
perientia certa cognofcunt,paludem hanciam &opvop pon effe, quemadmooum Auctores permulti prodiderunt. 
TRIPERGVYLA NA Balnea,hicolim ad Auernü fucre;ab loci flructura fic cognominata,domo nimirí tripartito diuifa,quód vna pars cu- 
ftodiédis veftibus,altera lauationi,tertia lectis attributa effet.Sed hecbalnea,& frequentifsimü olim,amplifsimüd; vicum,& permulta nobilia edi- 
ficia, horribilis terre motus,& conflagratio ftupeuda deformans,cóuulfit, & maxima motis noui mole oppleuit,vt iam non amplius appareant. 
MoNs Novy Seoloci, vbiquondà Tripergulanus extitit vicus,Anno Chrifli 1558. mirabili & violenta nature operatione vna nocte eft or- 
tus quaterna radicü ambitu miliaria continens, in medio remanente hiatu,latitudinis,vt zftimari poterat, L. paffuü.inttar habet Theatri, leniter à 
fummitate cliuo fe pandens; intus lacuna eftytanquam area modica,que clarifsimas aquas continet, fumü fulphurei odoris exhalantes.Plurima mós 
ille Tripergulgbalnea,virtute falutaria,magnamdé; Lucrini € Auerni partem contexit;preteieà,marinas etiam aquas haud parum fubmouit. 
PvTROLANVSiamSIN v $ nosexcipit,in quoab oftio,quod olim per Lucrinum aquas Marinas in Auernum immittebat, tum in ora lit- 
toris,tum intus in continenti,collibufi; verfus Puteolos,tà multe fplendidifsimorum operum ruine confpiciuritur,vt admirationem incre dibi- 
lem habeant,adeoá; nuncorbis terre vires,opefá; cun&tg totoperibus extruendis haud fufecture videantar. 
PvTEOLIz,iuxtalittus colli impofita ciuitas, à qua Sinus Puteolanus vocatur,InitioDicearchiam dictam,nimirü ab adminiftratione iuftitie, 
(an&ifsimod; imperio,eruditafcriptorum turba confirmat. Emporiü Cumanorum Puteolos fuiffe, poftead; colonis Romanis admodü freqentes 
redditos,& nomen à Puteorum multitudine accepiffe,vel, vt alijs placuit,à putore, quem hic paífim. aque calide,vi fulphurisemittunt,quapropter 
nonnullisetiam Phlegra vocatus fit Cumanus ager, Strabo mem orie prodidit. Vrbis medio nunctemplum antiquifsimum ex quadrato lapide cer- 
nitur,quanquam vi terre motuii nonnihil deformatum.Id Chriftiani D.Proculo dedicarunt.Portus ad huius oppidi pedem valdé cómodus & tutus 
fuit,cuius nunc fermé nulla veftigia fuperfunt.Contra in mari 15. vaftifsime pileturriü inftar,ex latere ftru&te;acin ijs quibufdam arcus femiruti 
cernuntur,& aduerfum illis pilis,qug item in equore iuxta Baias apparent, I ontem ab Caligula Imperatore fuperiniectum;quo tranfitus à Puteo- 
ano littore víaue in Baianum finum iungebatur.Suetonius ampliísimé memorat.