PVTEOLI.ETBAIAF
VTEOLL, Campanizoppidum vetus,uxtalittus marinum impofitu m colli,initio Dice-
ircheam dictans,nimirum ab adminiftratione iuflitiz, fandtifsimoque imperio , Plinius,
3trabo Silius, Appianus,& Philoftratus auctores funt. Emporium Cumanorum Puteolos
fuiffe, pofteaque colonisR omanisadmodum frequentesredditos, & nomen à puteorum
multitudine accepiffe,vel,vt alijs placuit,à putore,quem hic pafsim aquz calidz, vi fulphu-
ris emittunt,quapropter nonnullisetiam Phlegra vocatus fit Cumanus ager, Strabo nic-
moriz prodidit. A Liuio Puteolorum mentio fzpifsime fit praefertim autem, vbi, colonos
co deduxiffe Fabium Max. vrbemquemuniuiffeneque multo poft, A nnio Confule referen.
te,decretum àSenatu,colonosin quinque ciuitates marinas , & inter cas Puteolos mitti
narrat. Alibi ctiam Annibalem ad Auernum pratextu laerificij,profe&tum,ted animo capiendi Puteolos. A lio de-
niqueloco,Romanorum coloniam fa&am fcribit, Vrbis medio nunc tem plum antiquifsimum ex quadrato 1a-
pidecernitur,quanquam vi terremotuum nonnihil deformatum.Id Chriftiani D.Proculo dedicarupt,& in aditu
hancinfcriptionem adhuc habet,CalfurniusL.F Tem plum Augufto cum ornamentis D.S. I. Et alia quoque pars
huiufmodi,L.Cocceius L.C.Pofthumi. L. Audus Architedti. Vifuntur etiam hic offa quadam humana vaftifsi-
ms magnitudinis.Pliniushuius vrbis memoriam Pluribusin locis vfürpat.nominatimque Sil, caeruleum Putco-
lanum commendat;itemque natiuos.factitiofduecolores referens.purpuriflum inquit, Putcolanum potius lau-
datur,quam Tyrium,;aut Getulycu m,velLaconicum.Su nt.qui nouam hanc vrbemdicant,& vetus oppidum Pu-
teolos nonhoc incolle pofitum fuiffe,fed aliquanto remotioreloco,vbi nunc ingentes adhucadificiorum ruina
fuperfunt.Ego contra haudquaquam hanc recentem, fed ipfam vrbem antiquam putoeffe , non modo fitu eius
przfenti, quod propinqualittori portuique fice quo paulo poftagem us,fedetiamreliquijs pontisabhuius collis
radicibus olim incipientis,pretereaque veterriro illo remplo; dequo didum eft, addu&us , quanquam multo
quondam ampliorem fuiffe,quàm nunc fitcuni 05 oium anriquorum monumentis celebretur , minime negare
velim,adeoqueputem illa operum propinqua vettissa, vel partem vibisalias.vel fuburbia fuifle,Portus deinade-
ius pedem valde commodus,atque tutus Crat,aucimm orci efacdtum,iacdisin marepilis,Suabo Ícribit. nam ad eiutz
modi moles puluerem huius agri Peropportuncm z6c,2:0dcum alia materie mixtus,validifsime conglutinetur
inaquis,atque folideícat. Cuius rei Vitruuiuscian; tcibs ftc irem Plinius)hisverbisdeterig vatietate Ícribens,
Quis enim fatis miretur,peísimam cius parrer:. ideoq, pulocran appellatum in Putcolaniscollibus ; OPPoni ma.
ris flutibus,merlumque protinus fieri lapidem vz: üninexpognaoilem vndis & fertiorem quotidié,vtiq uc fi Cu-
mano mifceatur caemento.Puluerem quoquc BRomanu o qui e rupibus intimis ad f'ructuras hac min emoria íolet
zffodi;ab huius preftantia Puteolanum dici arz:tior.. Postes autem Puteolani veftigia ferme pulla fuperfuht
juod partim à mari occupatus fit,partim,vti aii: r^gionisopec:a,reminecu rante,reríe perierit. Contrain mai,
xIII.vaftifsimz pile turrium inftar ex latere ftructz,ac inij: quibnidam arcus femiruti cernuntur ex aduerfum il-
lis pilis, qua item in zquorc, iuxta Daias apparca t. Poo cv as CaligulaImpcer. fuperiniedtum, quo tranfitusà
Puteolanolittore víqueinBaianum finum lungebaunir Sactoniu: hisverbis amplifsimé memorar.Nouum atque
inauditum genus fpectaculi excogitauit,nam Baianum mcdium interuallum,& Puteolanas moles, trium millib,
& fexcentorum feré paffuum ponte,coniunxit,contraáis vndique oncrarijs nauibus,& ordine dupliciad ancho-
rascollocatis, fuperiectoque aggere terreno ac directo in A ppiz viz formam. Per hunc pontem vltro citroque
tommceauitbiduo continenti,primo dic phalerato equo, infignisquoquequercicacorona.&c. & gladio, aurea.
que chlamyde,poftridié quadrigario habitu curriculo bijugi famoforum equorum, prz fe ferens Darium puerü
ex Parthorum obfidibus, comitante pratorianorum agmine & in effedo cohorte amicorum. Hzc Suetonius,
Poft has pilas vItraPuteolos, inlittore multi falubrium aquarum fontes prorumpunt. De quibus copiose Lean-
der,inItalie defcriptione differit. A Mortui Maris oftio per oram Daianifinus ad Auernum, inde víque Puteo-
losincedenti , tot eo tratumagnificarü zdium operumque tanquam perpetui vici ruinz contpiciuntur,vtcertó
credam narrationis fidem excetfura, Primum circa Maris Mortui fauces afperrima rupes excauatacernitur,ita vt
peream nuncin finum Baianum é Mari Mortuocommearc nauigiapofsint, Hanc olim fic excifam autumo,
quo commodiüs adaliascirca lacum habitationes terra perueniretur: nimirü non fuperato rupis culmine, vcl
tranfmiffo ratibus mari. Poftea tamen collabentibus zdificijs,ijfquelocis defolari paulatim incipientibus, nemi-
ne curam aquarum,vr arccrentur.füftinente, omnia marchaufit, vnaque viam filice ftratam, quam ip hodiernü
víquediem pacatis& confiftentibus vndis pafsim in fundo cft cernere:quapropter cum olim ifthac terra tranfire-
tur,nunc nauigio proficiíci oportet. Decatero per littus ad Daias verfus fum ptuofifsia Ofrürn operum ex alijs ru-
pibus olim ad mare propendentium apparent partes,pile nimirum ingentes,quibusincumbebant.Erant illz cum
xdificijsip(is ad viam,quz à villiscirca Mare Mortuum Baias duceba p5nuncaurem vnacum via, quod fupra dixi.
mus,ipfisque fundamentis xdium & partibus,in &quoreconfpiciuntur tantz magnitudinis ac admirationis ,vte-
quidem curiofa ingenia planecogant obftupeícere. baiarum inde veftigia funt, ingentia nimirum pelago de-
mería operum fundamenta. Vrbis interitus à viterremotuum exortus cft: quade caufa paulatim emigrantibus
colonis, tandem omnia marini inuafere flu&us , Vt adeoiam nullum hic integrum edificium fuperfit, preter
balnea quedam iuxta vicinas rupcs,vbi plurimz quoq; cauernz cernuntur,ex quibus exiftimari poteít, olim ma-
pnificashoc fitu ades extitiffe.Baias Plinius,Strabo,Sueto nius, l'acitus, A ppianus, A ntonius, Mela, Silius, alijque
plurimi fcriptores compellant.Nominisoriginem àBaio quodam Vlyfsis focio;hicfepulto,fluxiffe fcribitStrabo.
Prope veftigia Baiarum in mari pilz quzdam crafsitudinisimmenfz confpiciuntur, ex cocto latere fummo arti-
ficio conftru&tz,quibus aliz fimiles haud proculPuteolis dire&to tefpondent , olim pontis impo»
nendi caufaiadtz,quo tranfitus à Baiano finu recta per mare in Puteola-
num iungerctur.
S]
